Úsáideoir:Marcas.oduinn/Foilsithe/Ainmfhocail 3ú/OarS
Tá ainmfhocail idir fhirinscneach agus bhaininscneach sa tríú díochlaonadh; tá claonadh ag iarmhíreanna áitrithe, ámh, inscne éigin a bheith acu. Is féidir leis an ainmneach uatha críochnú ar chonsan caol nó leathan.
Is í saintréith an tríú díochlaonadh ná an ginideach uatha agus consan leathan[1] + a aige.
Is ionann an tabharthach uatha agus an ainmneach uatha.
Is tréan iad iolraí an tríú díochlaonta, agus fíorbheagán eisceachtaí ann.
Is ionann an gairmeach, idir uatha agus iolra, agus an tuiseal ainmneach.
Gnáthiarmhíreanna
[cuir in eagar]Tá an‑fhlúirse déirí, idir leathna agus caola, ag ainmfhocail aonsiollacha an tríú díochlaonta, m.s., droim, fuil, gleann.
Tá a lán iarmhíreanna ar leith sa tríú díochlaonadh a ngabhann le hainmfhocail ilsiollacha. Úsáidtear a lán dóibh chun ainmbhriathra a chruthú, agus iad sa tríú díochlaonadh mar shubstainteach (bain), m.s., tógáil, imirt, cailliúint. Úsáidtear cuid eile dóibh chun a leanas a chruthú: ainmfhocail ghníomhaí (fir), m.s., bádóir, cuiditheoir, siúinéir; agus ainmfhocail theibí (bain), m.s., cumhacht, eolaíocht.
Díreann liosta na n-iarmhíreanna a leanas aird ar an inscne a mbaineann leo.
- -aeir, -éir fir.
- -óir fir., -eoir
- -úir fir., -iúir
- -áil[2], -eáil
- -aíl, -íl
- -airt, -irt bain.
- -áint bain., -eáint
- -úint bain., -iúint
- -acht bain., -eacht / -aíocht, -íocht
An ginideach
[cuir in eagar]Is í saintréith ghinideach uatha an tríú díochlaonta ná go gcríochnaíonn sé ar consan leathan + a, m.s.,gleann, gleanna.
Más caol í an fhréamh, leathnaítear í, m.s., droim, droma; fuil, fola; tógáil, tógála.
Agus an iarmhír ‑íl i gceist, scríobhtar o roimh an consan l chun é a leathnú: -íl bain., -íola.
Agus an iarmhír ‑úint i gceist, báitear an t deiridh: leanúint bain., leanúna.
Agus an iarmhír ‑irt i gceist, séimhítear an t deiridh: imirt bain., imeartha.
Lagiolrai
[cuir in eagar]Is í saintréith lagiolra ná gurb ionann an ginideach iolra agus an ainmneach uatha. Níl ach beagán [3] dá leithéid sa tríú díochlaonadh. Is í mar iarmhír ag ainmneach iolra na n‑ainmfhocal seo ná ‑a.
- as, gu. -a, ai. -a (lit.)
- béas, gu. -a, ai. -a
- crios, gu. creasa, ai. creasa (freisin tréan)
- dath, gu. -a, ai. -a (freisin tréan)
- deasghnáth, gu. -a, ai. -a
- dol, gu. -a, ai. -a
- dreach, gu. -a, ai. -a (freisin 2a)
- dreas, gu. -a, ai. -a
- dún, gu. -a, ai. -a (freisin 1d, tréan)
- fuath, gu. -a, ai. -a (freisin tréan)
- mionn, gu. -a, ai. -aí (NB iolra)
- ros, gu. -a, ai. -a (freisin 1d lag)
- tráth, gu. -a, ai. -a (freisin tréan)
- tréad, gu. -a, ai. -a
- treas, gu. -a, ai. -a
- ur, gu. -a, ai. -a (lit.)
- smacht, gu. -a, ai. -a
béas fir. | Uatha | Iolra |
---|---|---|
Ainmneach | béas | béasa |
Gairmeach | a bhéas | a bhéasa |
Ginideach | béasa | béas |
Tabharthach | béas | béas |
Tréaniolraí
[cuir in eagar]Is í saintréith tréaniolra ná gurb ionann an ginideach iolra agus an t‑ainmneach iolra. Iarmhíreanna a bhfuil sa tríú díochlaonadh ná:
- ‑aí, ‑í
- ‑ta, ‑te
- ‑anna, ‑eanna
- ainmfhocail aonsiollacha: am fir., amanna
- ‑acha
Aonsiollach, consan caol
droim | Uatha | Iolra |
---|---|---|
Ainmneach | droim | dromanna |
Gairmeach | a dhroim | a dhromanna |
Ginideach | droma | dromanna |
Tabharthach | droim | dromanna |
Aonsiollach, -an
gleann | Uatha | Iolra |
---|---|---|
Ainmneach | gleann | gleannta |
Gairmeach | a ghleann | a ghleannta |
Ginideach | gleanna | gleannta |
Tabharthach | gleann | gleannta |
Iarmhír -óir
bádóir | Uatha | Iolra |
---|---|---|
Ainmneach | bádóir | bádóirí |
Gairmeach | a bhádóir | a bhádóirí |
Ginideach | bádóra | bádóirí |
Tabharthach | bádóir | bádóirí |
Ainmfhocail ilsiollacha
[cuir in eagar]Is ilsiollach iad formhór ainmfhocal an tríú díochlaonta, le gnáthiarmhíreanna mar atá luaite thuas, agus is intuartha iad a n-inscne agus a n-iolra:
- -éir, -óir, -úir: fir.; ‑í (caol)
- -áil, -íl d'ainmbhriathra mar substainteach: bain.; + acha (leathnú)
- -acht, -úint, -irt: bain.; ‑í (vaol)
Don fhuílleach atá ilsiollach, tá roinnt patrún ann:
- -ain: bliain, Samhain
Ainmfhocail aonsiollacha
[cuir in eagar]Tá tacar sách beag[4] ann d'ainmfhocail aonsiollacha sa tríú díochlaonadh of monosyllabic nouns, agus réimse mór deirtí consan acu.
Tá roinnt pátrún ar leith ann:
- fréamhacha ar -i(o)-
- de ghnáth, aithrithe go -ea- sa ghinideach uatha (níos annamha sna hiolraí)
- go mórmhór firinscneach
- deireadh ar -th
- go mórmhór firinscneach
- deireadh ar -ch(t) leathan
- go mórmhór firinscneach
- cuid eile le sórtáil
- Is féidir le hainmfhocail substainteacha (murab ionann is ainmbhriathra) ar ‑acht agus ‑áil bheith firinscneach nó baininscneach, nó bheith ina mball le díochlaontaí eile ar fad.
Fréamhacha ar -i(o)-
[cuir in eagar]- bior, beara, -anna
- bith, beatha
- bleacht, -a (ar dtús bliocht')
- briocht, breachta, -aí
- cion, -a, -ta
- cith, ceatha, ceathanna
- crios, creasa, -anna (freisin lagiolra)
- fios, feasa-
- leann, -a, -ta (ar dtús lionn')
- lionn, leanna, -ta
- lios, leasa, -anna
- liost, -a, -anna
- mil, meala
- riocht, -a, -aí
- sioc, seaca
- siorc, -a, -anna (ní le -ea- an gu )
- sliocht, sleachta, sleachta (tréaniolra)
- slios, sleasa, sleasa (tréaniolra)
Ar deireadh -th leathan
[cuir in eagar]- áth, -a, -anna
- bláth, -a, -anna
- both, -a, -anna
- bruth, -a, -anna
- cath, -a, -anna
- cruth, -a, -anna
- dath, -a, -anna
- fáth, -a, -anna
- fuath, -a, -a (lag- agus tréaniolra)
- guth, -a, -anna
- rath, -a
- ráth, -a, -anna (bain; lagiolra)
- scáth, -a, -anna
- scoth, -a, -anna
- snáth, -a
- sruth, -a, -anna
- tráth, -a, -anna (freisin lag)
Ar deireadh -ch(t) leathan
[cuir in eagar]- acht, -a, -anna
- beacht, -a
- brach, -a
- ceacht, -a, -anna
- créacht, -a, -aí
- deacht, -a, -anna
- dleacht, -a, -anna
- dreach, -a, -a (lagiolra)
- dréacht, -a, -aí
- éacht, -a, -aí
- feacht, -a, -aí
- fuacht, -a
- leacht, -a, -anna
- léacht, -a, -aí
- loch, -a, -anna
- locht, -a, -anna
- luach, -a, -anna
- lucht, -a, -anna
- neacht, -a, -anna
- ócht, -a
- reacht, -a, -anna
- slacht, -a
- smacht, -a, -a (lagiolra)
- trácht, -a
Cuid eile le sótáil
[cuir in eagar]- ab, -a, -aí
- am, -a, -anna
- aos, -a
- béas, -a, -a (lagiolra)
- cac, -a, -anna
- Cáisc, Cásca
- cead, -a, -anna
- cíos, -a, -anna
- cleas, -a, -anna (freisin 1d)
- cnámh, -a, -a (freisin 2a)
- cóir, córa, córacha
- corcair, corcra
- creamh, -a
- cuid, coda, codanna
- dáil, dála, dálaí
- dair, dara, daracha (freisin 5ú)
- deoin, deona, deonta
- dream, -a, -anna
- droim, droma, dromanna
- dún, -a, -a (lagiolra; freisin 1d tréaniolra)
- eang, -a, -aí
- eas, -a, -anna (freisin lagiolra)
- feadh, -a
- feag, -a, -acha
- feoil, feola, feolta
- fíon, -a, -ta
- flaith, flatha, flatha
- fuil, fola, fola
- gean, -a
- gleann, -a, -ta
- greim, greama, greamanna
- leas, -a
- lus, -a, -anna
- meas, -a
- meath, -a
- modh, -a, -anna
- móin, móna, -te
- muir, mara, mara
- nóin, nóna, nónta
- rámh, -a, -aí (freisin 4ú mar rámha')
- rang, -a, -anna
- ros, -a, -a (lagiolra)
- rud, -a, -aí
- scread, -a, -anna
- snag, -a, -anna
- snas, -a, -anna
- sos, -a, -anna
- srón, -a, -anna (freisin 2a)
- táin, tána, -te
- taom, -a, -anna (leagan malartach tom)
- tart, -a
- teas, -a
- toil, tola
- tóin, tóna, -eanna
- tost, -a, -anna
- troid, troda, -eanna
- úr, -a (freisin 1d)
Ainmfhocail ildíochlaonacha
[cuir in eagar]Le haghaidh liosta ainmfhocal Gaeilge a bhfuil foirmeacha den tríú agus díochlaontaí eile acu, féach an tábla ainmfhocal ildíochlaonach san aguisín ainmfhocal Gaeilge.
Teimpléid Vicífhoclóra
[cuir in eagar]- {{ainm 3|i|gu|iol|gi}}
Notaí
[cuir in eagar]- ↑ leathnaithe más gá
- ↑ Agus iad úsáidte chun ainmbhriathra a chruthú, is baininscneach iad na hiarmhíreanna seo. Caithfear bheith cúramach, ámh, le hainmfhocail aonsiollacha ar -áil. Cé go bhfuil dáil sa tríú díochlaonadh ach firinscneach, is baininscneach iad cáil and sáil, ach sa 2a díochlaonadh.
- ↑ Tá 16 ainmfhocal ann sa liosta ag 22ú Feabh 2018, foinsithe ó WikiBooks, Nualéargais agud An Caighdeán
- ↑ Níl sé i gceist ag na liostaí a leanas gurb iomlán iad. Tá 116 ainmfhocal ann ag 08-Már-2018, foinsithe ón Chatagóir Wiktionary, O'Donavan's Irish Grammar, agus teanglann
Naisc sheachtracha
[cuir in eagar]- An Caighdeán Oifigiúil, 2017
- A Grammar of the Irish Language, O'Donavan, 1845
- Gramadach na Gaeilge ar Nualéargais
- Irish declension ar Wikipedia
- Irish declension ar WikiBooks, le ceachtanna
- Declension overview and guesser ar Nualéargais
- Acoimre díochlaonta Gaeilge ar Project Gutenberg
Féach freisin
[cuir in eagar]
- Catagóir:Gaeilge
- Catagóir:Teimpléid Ghaeilge
- Catagóir:Aguisíní Gaeilge
- Catagóir:Gaeilge: ainmfhocail
Catagóir Aguisíní Gaeilge Ainmfhocail 3ú